Trefnodd yr Ŵyl gyfle prin a buddiol iawn i gantorion corawl amatur archwilio amrywiaeth o gerddoriaeth gorawl newydd gyda’r cyfansoddwr enwog a chyn-aelod o The King’s Singers, Bob Chilcott. Roedd y digwyddiad yn llwyddiant ysgubol, gyda mwy na 60 o gyfranogwyr yn treulio’r diwrnod yn ymarfer ac yn perfformio darnau gan Chilcott a Cecilia McDowall yn lleoliad hardd Eglwys Sant Andras.

Gwnaeth y prosiect addysgol hwn ymgysylltu ag 80 o blant ysgol gynradd o bum ysgol, a ymwelodd ag afonydd a llynnoedd lleol i archwilio, arsylwi ac ysgrifennu am eu profiadau gyda dŵr yn y dirwedd. Ar adeg pan fo’r amgylcheddau hyn yn arbennig o agored i niwed, helpodd arweinydd gweithdai dwyieithog a thelynegydd Sarah Zyborska y plant i greu barddoniaeth yn Gymraeg a Saesneg, gan ehangu eu geirfa am natur. Dilynwyd hyn gan weithdai cerdd gyda’r cyfansoddwr ‘Emerge’ Gŵyl Llanandras Sarah Frances Jenkins, a gyfunodd syniadau cerddorol y plant â’i sgiliau cyfansoddi caneuon ei hun.

Daeth ail gam y prosiect, a gynhaliwyd yng ngwanwyn a haf 2023, i ben gyda pherfformiad cyhoeddus yn Eglwys Sant Andras, Llanandras, lle canodd y plant y cantata, i gyfeiliantcherddorion proffesiynol, y ffliwtydd Catherine Handley a’r delynores Eleri Darkins. Wrth baratoi, cafodd sesiynau canu eu cynnal yn eu hysgolion, gyda chymorth deunyddiau dysgu, gan gynnwys ffeiliau sain, gan sicrhau y gallai myfyrwyr y dyfodol elwa o’r caneuon hyn. 

Dywedodd athro Blwyddyn 6 am y prosiect: ‘Mae mor bwysig cynnig profiad o achlysuron o’r fath i’n plant. Ni fyddai pob plentyn byth yn mynychu cyngerdd ac yn clywed cerddoriaeth fyw neu’n cael cyfle i ganu gydag eraill mewn côr mwy o faint.’

Cynlluniwyd y prosiect hwn i ddechrau fel cyfres o ddigwyddiadau wythnosol gyda’r bwriad o gyrraedd rhannau hŷn o’r gymuned a chynnig rhyngweithio cymdeithasol a dysgu, yn canolbwyntio ar y celfyddydau gweledol. Ein partneriaid oedd Canolfan Bleddfa a Chanolfan Ddydd Dwyrain Sir Faesyfed, a helpodd gyda chludiant bws mini. Roedd y prosiect yn hynod boblogaidd, ac roedd rhestr aros ar gyfer pob sesiwn.

Bu’r artist Lois Hopwood yn cydlynu tîm o arweinwyr gweithdai, i drafod paentio, nyddu, cerameg a chanu. Dywedodd un o sawl newydd-ddyfodiad llwyr ‘Doeddwn i ddim wedi gwneud unrhyw baentio o’r blaen ac roeddwn wrth fy modd yn darganfod faint wnes i ei fwynhau. Mae gen i hobi newydd nawr!’

Diolch i gyllid cydnerthedd hael COVID-19 gan Sefydliad Cymunedol Cymru, symudwyd y prosiect hwn ar-lein yn ystod y cyfnod clo, gyda Lois Hopwood yn arwain cyfres o aseiniadau celf rhithwir wythnosol gyda llawer o’r cyfranogwyr gwreiddiol. 

Ym mis Hydref 2017, bu 120 o blant o dair ysgol gynradd y Canolbarth yn gweithio gyda’r storïwr Michael Harvey i greu straeon yng Nghanolfan Bleddfa, ysgubor wedi’i hadfer ac ysgol Fictoraidd wrth ymyl eglwys bentref hynafol. Treuliodd pob ysgol ddiwrnod yn y Ganolfan, lle arweiniodd Michael weithgareddau gan ddefnyddio’r adeiladau, y tiroedd a’r fynwent, gan annog y plant i brofi a disgrifio eu hamgylchedd mewn ffyrdd newydd. Trwy adrodd straeon a gwaith grŵp, datblygodd y plant eu straeon gwreiddiol eu hunain.

Rhoddwyd sesiynau gweithdy i ysgolion, lle cafodd myfyrwyr eu tywys i ddadansoddi darnau o’u llyfrau darllen i ddeall beth sy’n gwneud stori’n gyfareddol. Roedd hyn yn eu helpu i ddysgu sut i ddewis naratifau iaith a strwythur atyniadol yn effeithiol.

Cynhyrchodd pob dosbarth stori wedi’i hysgrifennu’n llawn yn sail i waith celf ac animeiddio, dan arweiniad yr artist Lois Hopwood. Cafodd y gelf a’r ffilmiau terfynol eu harddangos mewn arddangosfa yng Nghanolfan Bleddfa dros gyfnod y Pasg 2018.

Dywedodd athrawon fod y prosiect wedi helpu rhai myfyrwyr a oedd yn encilio’n aml i gyfathrebu a chymryd diddordeb mwy. Datgelodd un bachgen tawedog yn flaenorol egni a dawn enfawr am ddawnsio ac am rythm. Cefnogwyd y prosiect gan Sefydliad Foyle, Hanfod Cymru a Radnor Hills.

Yn ein menter addysg drawsffiniol yn 2016, bu’r Ŵyl yn gweithio mewn partneriaeth ag Aldeburgh Music am y tro cyntaf, gan ddod â’u prosiect canu ‘Friday Afternoons’ i’r Gororau.

Braidd yn arloesol, sefydlwyd ‘Friday Afternoons’ i ddathlu canmlwyddiant Britten yn 2013. Nod y rhaglen oedd ennyn diddordeb plant ysgol gynradd mewn cerddoriaeth gyfoes.

Gwnaeth Gŵyl Llanandras estyn ac ehangu adnodd Aldeburgh Music drwy gyflogi animateur llais arbenigol i weithio mewn ysgolion cynradd; cynhaliwyd y perfformiad canlyniadol o gomisiwn Cerddoriaeth Aldeburgh gan Jonathan Dove ‘Seasons and Charms’ (dan arweiniad Fiona Evans ac i gyfeiliant Susie Allan) ar 18 Tachwedd 2016 yn Eglwys Sant Andras, gyda 160 o blant yn cymryd rhan. Roedd y prosiect hwn yn rhannu ac yn estyn ethos comisiynu gwaith proffesiynol rheolaidd yr Ŵyl gyda phlant ac athrawon yn y gymuned leol.

Roedd prosiect yr Ŵyl yn 2014 yn cynnwys dros 150 o blant ac 20 o staff o ysgolion cynradd lleol – daeth sesiynau gweithdy mewn ysgolion unigol i ben gyda diwrnod rhannu gwaith gyda’r holl blant yn Ysgol Gynradd Llanandras ym mis Hydref 2014.

Gweithiodd arweinydd y gweithdy Peter Read (awdur, bardd ac actor o Gymru y bu ei sioe ‘Final Journey’ Dylan Thomas yn rhan o Ŵyl 2014) gyda’r plant drwyddi draw, gan eu helpu i greu eu ‘tref wallgof’ eu hunain. Gydag arweiniad Peter a chymryd cerddi Thomas fel ysbrydoliaeth, fe wnaethant greu eu gwaith eu hunain, gan ddysgu o dechnegau, lluniadu cymeriad ac iaith ‘Under Milk Wood’ (teitl gweithredol ‘The Town that was Mad’) ym mlwyddyn canmlwyddiant y bardd.

Cafodd plant eu helpu i uniaethu ag ysgrifennu Dylan Thomas mewn ffyrdd y byddent yn eu mwynhau a’u cofio, yn enwedig yng nghyd-destun ymdriniaeth y cyfryngau o’i fywyd a’i waith. Roedd yr adborth yn awgrymu bod y prosiect wedi llwyddo i wneud hynny.

Ynghyd ag arweinydd y gweithdy, creodd pob ysgol dref ddychmygol wedi’i phoblogi gan gymeriadau ag arferion rhyfedd, rhyngweithiadau a thueddfrydiau. Yna parhaodd y plant â’r gwaith hwn gyda’u hathrawon, gan gyflwyno celf weledol, barddoniaeth a rhyddiaith mewn sesiwn rannu derfynol, pan ddaeth pawb at ei gilydd yn Llanandras.

Yn 2013, canolbwyntiodd prosiect cymunedol yr Ŵyl ‘Datgloi Atgofion’ ar ymgysylltu ag aelodau hŷn y gymuned – buom yn gweithio gyda phreswylwyr a chleifion gofal dydd mewn sawl cyfleuster lleol. Y nod oedd rhoi ysgogiad a phleser i bobl oedrannus â phroblemau gofal difrifol sydd, mewn llawer o achosion, yn golygu bod angen gofal nyrsio preswyl neu bresenoldeb mewn canolfan gofal dydd.

Mae cerddoriaeth fyw wedi’i chydnabod ers tro fel bod yn fuddiol i unigolion y mae heriau cof a chyfathrebu yn effeithio ar eu bywydau. Mae sesiynau rhyngweithiol o’r math a arweiniwyd gan gerddorion proffesiynol Rebecca Rudge a Marcel Zidani yn ystod y prosiect wedi’u cynllunio’n ofalus i ysgogi cyfranogiad.

Roedd yn amlwg bod yr achlysuron hyn gyda cherddoriaeth fyw yn dod â llawenydd mawr, ac roedd cyfranogiad brwdfrydig preswylwyr, ganganu a chwarae offerynnau taro, i’w weld yn glir yn llwyddiant y ddau artist ifanc hyn i ymgysylltu â’u cynulleidfa. 

Rhoddodd un preswylydd berfformiad unigol o gân roedd wedi’i chanu’n gyhoeddus yn ystod ei 30au, a gwnaeth un arall chwarae unawd piano a siarad am ei gyrfa fel athrawes cerddoriaeth. Soniodd eraill am amseroedd pan oeddent wedi canu gyda ffrindiau mewn ysgolion, corau ac mewn digwyddiadau cymdeithasol.

Roedd ‘Canu Hanesion’ yn fenter draws-gelfyddydol, drawsffiniol a oedd yn cynnwys cyfansoddwr, cerddorion, bardd a phlant o ysgolion cynradd ar ddwy ochr ffin Swydd Henffordd/Powys. Ysgogiad y prosiect oedd digwyddiad hanesyddol hynod bwysig a dylanwadol sy’n rhan annatod o dreftadaeth ddiwylliannol y Gororau – Brwydr Bryn Glas yn Pilleth, 22 Mehefin 1402.

Yn ogystal â gweithdai llenyddiaeth, cerddoriaeth a chanu mewn ysgolion cynradd dan arweiniad y cyfansoddwyr Liz Lane, Liz Johnson a’r awdur David Lewis, roedd gan y prosiect etifeddiaeth ddiwylliannol barhaol:

• Cantata, ‘Old Stones Remember’, cerddoriaeth gan Liz Lane, geiriau gan David Lewis, a ddeilliodd yn uniongyrchol o weithdai’r ysgol, gyda mewnbwn trawiadol gan y plant eu hunain.
• Cyhoeddi cerdd ddisgrifiadol, ‘The Priest’s Song’, a ysgrifennwyd gan David Lewis, yn seiliedig yn llwyr ar syniadau plant o weithdai llenyddol helaeth.
• Dau berfformiad cymunedol arbennig o ‘Old Stones Remember’ yn Eglwys Sant Andras ar 12 Gorffennaf 2012 gyda chôr torfol o dros 160 o blant ysgol gynradd i gyfeiliant pedwarawd o gerddorion proffesiynol.
• Perfformiad pellach o ‘Old Stones Remember’ a ‘The Priest’s Tale’, fel rhan o Ŵyl Llanandras 2012, gyda pherfformwyr yn cynnwys yr actor Crawford Logan a City of Canterbury Chamber Choir.

Ym mis Mehefin 2011 gwelwyd yr Ŵyl yn cydweithio ag aelodau hŷn o’r gymuned yn ardal Llanandras am y tro cyntaf. Rhoddodd y ffliwtydd Candice Hamel a’r delynores Ruby Aspinall berfformiadau awr o hyd yng Nghanolfan Ddydd Dwyrain Sir Faesyfed, Ysbyty Tref-y-clawdd a chartrefi gofal yn Kington a Lyonshall. Cyflwynodd y cerddorion gyfuniad o ddylanwadau newydd, ochr yn ochr â repertoire mwy cyfarwydd.

Anogwyd cyfranogwyr i ymuno â’r cerddorion a chawsant gyflwyniad arbennig cyn y perfformiad hefyd a gynigiodd gipolwg diddorol ar gerddoriaeth a chrefft y cyfansoddwr a ddarparwyd gan arweinydd y prosiect addysg, Liz Johnson. Roedd y deuawd yn cynnwys dyfyniadau o ‘Suite for Harp’ Huw Watkins, ‘March Sonatina’ gan John McCabe a ‘Gigue’ David Bruce ar gyfer y ffliwt a’r delyn, tri gwaith a gomisiynwyd ac a berfformiwyd am y tro cyntaf yng Ngŵyl Llanandras.

‘Creu Tirluniau’ oedd prosiect addysg traws-gelfyddydol cyntaf Gŵyl Llanandras a ddaeth â chyfansoddwyr ac artistiaid gweledol o fri rhyngwladol at ei gilydd i greu darnau newydd o gerddoriaeth a chelf ar gyfer Gŵyl Llanandras 2010. Roedd y prosiect hefyd yn gyfle i fyfyrwyr mewn ysgolion cynradd yng nghefn gwlad Swydd Henffordd a Phowys weithio gydag artistiaid proffesiynol, gan ddarparu gweithgareddau dysgu gwerthfawr. Yr ysbrydoliaeth am ‘Creu Triluniau’ oedd treftadaeth gyfoethog a harddwch naturiol y Gororau. Yn fras, datblygodd y prosiect werthfawrogiad cyfranogwyr a chynulleidfaoedd o’r celfyddydau a threftadaeth leol, gan gyfuno celf a cherddoriaeth mewn ffordd unigryw, gan gyfoethogi bywyd diwylliannol yr ardal a dod â chynulleidfa ehangach i’r Ŵyl.

Gweithiodd y plant gydag artistiaid a chyfansoddwyr i greu eu gwaith celf a’u cerddoriaeth eu hunain wedi’u hysbrydoli gan dirwedd fryniog y Gororau, a arddangoswyd fel rhan o Ŵyl Llanandras 2010, pan berfformiwyd pum comisiwn pumawd gwynt newydd gan y Galliard Ensemble.

Ymwelodd yr ysgolion â safleoedd a ddewiswyd yn ofalus, ac yna gweithdai a gynhaliwyd cyn ac ar ôl Gŵyl 2010. Daeth y prosiect i ben gyda chyngerdd cymunedol arbennig, lle cyflwynwyd y pum comisiwn newydd ochr yn ochr â gwaith celf a pherfformiadau cerddorol a grëwyd gan y plant. Y gweithwyr proffesiynol oedd yn rhan o’r prosiect oedd y cyfansoddwyr Mark Bowden, Cheryl Frances-Hoad, Cecilia McDowall, Paul Patterson a Lynne Plowman, yr artistiaid gweledol Veronica Gibson ac Ashley Davies, y ffotograffydd Gareth Rees-Roberts a’r Galliard Ensemble.